روانشناسی در (PTSD)

م صادقی(کارشناس مشاوره) - در رابطه با PTSD  پیش از این صحبت شده بود. از آنجائی که جنگ به خودی خود اتفاقی تلخ و دردناک و ناراحت کننده است، بسیاری از ایثارگران عزیز هم هرچند با هدفی الهی در جبهه ها حضور داشتند اما وقایعی مانند شهادت دوستان یا صحنه مجروح شدن خود یا اسیر شدن یا کشته شدن همرزمانشان، شکنجه ها در دوران اسارت و... تأثیرات بسیار شدیدی بر روح و روان ایشان گذاشته است. بنابراین بهره گیری از یکسری توصیه های روانشناسی و مشاوره یقینا" در بهبود حال فرد می تواند مثمر ثمر باشد. در نتیجه پس از معرفی این نوع اختلال و عوارض و علائم آن، مواردی ذکر می شود که انشالله به بهبود حال ایثارگران کمک بنماید:

اختلال استرس پس از سانحه:

اختلال‌ تنش‌زای‌ پس‌ از حادثه‌ PTSD  نوعی‌ اضطراب‌ در افرادی‌ که‌ حادثه‌ای‌ را که‌ برای‌ اکثر مردم‌ بسیار آزارنده‌ و مضطرب‌ کننده‌ است‌ تجربه‌ کرده‌اند. این‌ حوادث‌ (بلایای‌ طبیعی‌، قتل‌، هتک‌ حرمت‌، جنگ‌، زندانی‌ شدن‌، شکنجه‌، تصادفات‌) در همه‌ افراد یک‌ استرس‌ روانی‌ ایجاد می‌کنند ولی‌ برخی‌ افراد پس‌ از آن‌ سیر طبیعی‌ بهبود را طی‌ نمی‌کنند. مشخصه‌ اختلال‌ تنش‌زای‌ پس‌ از حادثه‌ این‌ اختلال‌ عبارت است‌ از یادآوری‌ مداوم‌ حادثه‌ و بروز علایم‌ مربوط‌ به‌ آن‌. این‌ علایم‌ ممکن‌ است‌ درست‌ پس‌ از حادثه‌ شروع‌ شده‌ یا چند ماه‌ بعد بروز کند و ادامه داشته باشد.

علایم‌ شایع‌
یادآوری‌ مکرر، غیرقابل‌ اجتناب‌ و آزارنده‌ حادثه‌
دیدن‌ خواب‌های‌ مکرر مرتبط‌ با حادثه‌
احساس‌ رخداد دوباره‌ حادثه‌ (مجسم‌ شدن‌ تصاویر حادثه‌)
اضطراب‌ مزمن‌
بی‌خوابی‌
اختلال‌ در تمرکز
اختلال‌ حافظه‌
احساس‌ منزوی‌ شدن‌ از دیگران‌
کاهش‌ علاقه‌ به‌ فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های‌ معمول‌
واکنش‌های‌ ترس‌ نسبت‌ به‌ موقعیت‌ها یا اجتناب‌ از فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری هایی‌ که‌ باعث‌ یادآوری‌ حادثه‌ می‌گردند.
آثار روانی‌ (تحریک‌پذیری‌، بی‌قراری‌، هراسان‌ بودن‌، بروز رفتارهای‌ ناگهانی‌ به‌ صورت‌ انفجاری‌، رکود احساسات‌، احساس‌ زجرآور مقصر بودن )

اولین علامت تجدید خاطره است که به 4 گونه می باشد:

1- صحنه ی دردآور مرتب در ذهن فرد بیمار می آید و فرد به آن اشتغال ذهنی دارد.

2- گاهی مثل فلش بک می ماند و آن خاطره با همه ی اجزایش روبه روی چشم فرد قرار میگیرد، انگار که همین الان اتفاق افتاده است.

3- آن صحنه گاهی به صورت رویا در خواب تکرار می شود.

4- گاهی به صورت پاسخدهی در برابر آن حادثه می باشد، همان درماندگی وهمان احساس ترس ظاهر می شود.( هر حس و حالی را که در زمان بروز حادثه پیدا کرده دوباره پیدا می کند البته بدون اینکه صحنه ی حادثه خیلی واضح در ذهن او باشد)

ممکن است ترس و اضطراب خیلی نماد شناختی نداشته باشد ولی علائم فیزیکی داشته باشد. ممکن است به صورت حملات پانیک (اختلال هراس) باشد و یا به صورت پاسخ دهی شناختی، رفتاری و جسمی باشد.

PTSD ممکن است به دنبال نشانه ها باشد مثل کسی که با چاقو به او حمله شده و هر وقت چاقوی میوه خوری می بیند حملات استرس پیدا می کند

کسی که حمله کرده ممکن است بوی عطر خاصی داشته باشد و فرد با استشمام آن بو دچار حملات شود و یا مدل موهای خاص، لباس خاص، در آن لحظه باران می باریده و یا هوا سرد بوده و... همه اینها (reminder) است.

دومین علامت فرار کردن و اجتناب است:

در PTSD ممکن است فرد از همه ی آن شرایطی که ممکن است برای او تجدید خاطره کند، فرار کند، چون نمی خواهد با آن شرایط  روبه رو شود و گاهی آنقدر برای فرد دردناک است که آن دوره ی زمانی را فراموش می کند (مکانیزم سرکوبی، فرار و انکار هر سه با هم به کار می رود) و ناخودآگاه خیلی پیچیده است.

همچنین ممکن است آنقدر از نظر هیجانی آسیب خورده باشد و آن آسیب و هیجان آنقدر عمیق و سنگین بوده باشد که فرد در جمع بی احساس شود و همه آدمها برایش غریب و بی معنا بشوند و دچار سردی هیجانی شود و این امر باعث شود خودش را از همه شرایط هیجانی حتی لذت بخش کنار بکشد و بین آدم ها احساس غربت شدید پیدا کند و این فرد کاملا" غریب و ساکت است و ترجیح می دهد وارد هیچ موقعیت هیجان انگیزی  با مردم نشود و هیچ برنامه، آرزو و هدفی ندارد و از این جهت شبیه افسرده ها به نظر می رسد ولی افسرده نیست. چون هر موقعیت هیجانی برای آنها دردناک است برای همین تظاهر آن شبیه افسرده ها است و ممکن است با افسردگی اشتباه گرفته شود، بنابراین روانشناس باید در تشخیص بسیار محتاط و زیرک باشد.

سومین علامت، برانگیختگی است:

1- در خواب دیده می شود، می خوابد و می پرد و هنگام خواب آسوده نیست.

2- یک دفعه از جا می پرد و می ترسد حتی در بین جمع.

3- ممکن است پرخاشگری شدید و فوران خشم داشته باشد.

این سه علامت (تجدید خاطره، اجتناب و فرار، برانگیختگی) از علائم اصلی PTSD می باشد که یک ماه بعد از واقعه رخ می دهد و یا ممکن است تأخیر داشته باشد ولی ممکن است تا 30 سال یا تا آخر عمر ادامه داشته باشد.

نکته: در PTSD یک دوره ی کوتاه مسخ شخصیت دیده می شود البته به ندرت، گویی در بین آدم ها زندگی نمی کنند و حالت توهم پیدا می کنند.

درمان PTSD :

۱- درمان دارویی، چون بیمار ما اضطراب بالایی دارد و باید در مرحله اول به سرعت از شدت اضطراب او کم شود وگرنه درمان های شناخی بر روی او تأثیر نخواهد داشت.

۲- به موازات درمان دارویی یعنی دو سه هفته بعد که از شدت علائم کاسته شد در عین مصرف دارو درمان اصلیPTSD را شروع می کنیم.

نکته  مهم این است که باید در طول درمان تماماً فرصت هایی را ایجاد کنیم که بیمار در مورد واقعه و پیامدهای آن صحبت کند و تخلیه هیجانی رخ دهد. ( واقعه در ذهن فرد می آید ولی به دلیل اضطراب بالا آن را پس می زند پس خیلی مهم است که کمکش کنیم تا بیان کند.)

باید رویارویی با واقعه را امکان پذیر کنیم و اون احساس از دست دادن تمامیت فردی و احساس درماندگی را از او بگیریم و احساس توانمندی و چیره شدن بر آن موقعیت را در فرد به وجود بیاوریم.

بیمار را ریلکس می کنیم از طریق تنفس دیافراگمی و به صورت خوابیده بر روی یک کاناپه ی راحت و یا نشسته بر روی یک مبل راحتی و زمانی که امواج مغزی بیمار در حالت آلفا قرار گرفت به بیمار می گوییم که چند تنفس عمیق و ارام انجام دهد و به یک خاطره خوشایند که دوست دارد فکر کند و تا جایی که ممکن است آن خاطره را با جزییات به یاد بیاورد طوری که احساس لذت کند و بعد از آن قسمتی از واقعه ی دردناک را به یاد بیاورد. ( فقط باید یک قسمت کوچک از واقعه دردناک را به یاد بیاورد وگرنه ممکن است دچار حملات پانیک شود)

در اینجا کار روانشناس این است که باید به کمک بیمار در آن صحنه وحشتناک  تغییر ایجاد کند. (مثل فردی که از نور قرمز می ترسد وقتی که آن نور در ذهنش مجسم شد به او می گوییم نور اطراف  آن دارد آبی می شود و تا جایی ادامه می دهیم تا تمام نور را آبی ببیند و در آن صحنه ثابت تغییر ایجاد می کنیم.)

- همانطورکه به فرد می گوییم تصویر را کوچک کن و ببرش عقبِ عقبِ عقب و حالا به یک خاطره ی خوشایند فکر کن و سپس دوباره عمل کوچک کردن تصویر ناخوایند و عقب بردن آن را تکرار می کنیم.

سپس به او می گوییم عکس را بچرخان.... فرد در هنگام بروز آن واقعه ی وحشتناک تسلیم بوده و این کار کمکش می کند که با واقعه درگیر شود و از حالت تسلیم خارج شود و اگر صدا باشد می توانیم در صدا تغییر ایجاد کنیم تا صدا خوشایند شود.